Ο Ερωτόκριτος είναι ένα επικό-ιπποτικό ποίημα της Κρήτης του 17ου αιώνα, που τότε βρισκόταν επί ενετικής κυριαρχίας. ένα από τα αριστουργήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε μια δεινότατη συγκυρία για τα ελληνικά γράμματα.
Μετά την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669, αυτό το αδημοσίευτο ακόμη ποίημα μεταφέρθηκε από τους Κρήτες πρόσφυγες στη Βενετία, το τυπογραφικό και πολιτιστικό κέντρο του εξόριστου ελληνικού Γένους. Η πρώτη έκδοση του Eρωτοκρίτου χρονολογείται από το 1713, τυπωμένο από τον Antonio Bortoli, φίλο των Ελλήνων της Βενετίας, γεγονός που μαρτυρείται από την προμετωπίδα του βιβλίου, που αφιερώνεται «Εις τον Εκλαμπρότατον και Λογιότατον Αφέντην, Γιώργιον τον Τζανδήρην. Ευπρέπεια των Ρωμαίων*, εδώ, εις την Βασιλεύουσαν Βενετία, στον οποίον ο “Πάνσεπτος τούτος ναός του κλεινού [τ]ου Γένους” και οι άλλες Αδελφότητες αυτής της “Θεοσώστου Πόλεως” οφείλουν ευγνωμοσύνη».
Εννοείτε πως εδώ ο Βόρτολι αναφέρεται στον Ναό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων και στην Ελληνική Αδελφότητα.
Αλλά ποιος ήταν τέλος πάντων αυτός ο Γεώργιος Τζανδήρης;
Ο Γεώργιος Τζανδήρης, μέλος της Ελληνικής Αδελφότητας (1676-1728), διετέλεσε πρόεδρός της (“Guardian Grande”) το 1705 και το 1713. Ήταν ένας πλούσιος Κερκυραίος ευγενής γεννημένος στη Βενετία και λόγιος.
Σύμφωνα με το πιστοποιητικό βάπτισής του, γραμμένο στα ελληνικά, γεννήθηκε το 1661 και ήταν γιος του Εμμανουήλ και της Σοφίας Τογία, από την Κέρκυρα. Ανάδοχός του ήταν ο αρχιεπίσκοπος Φιλαδελφείας ** και λόγιος συγγραφέας Γεράσιμος Βλάχος, από του οποίου ο Ζανδήρης (έτσι αναφέρεται στην βιβλιογραφία) θα γίνει αργότερα θεράπων γιατρός. Τον βρίσκουμε φοιτητή στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, όπου σπουδάζει ιατρική και φιλοσοφία: “Zandiri Giorgio del Mano da Corfu”.
Εγγράφηκε στην Ελληνική Κοινότητα της Βενετίας το 1676.
Στο βιβλίο μελών είναι ο μόνος που αποκαλείται “Eccellenza”.
Τη στιγμή της εκτύπωσης του Ερωτοκρίτου ο Ζανδήρης διατελούσε τη δεύτερη και τελευταία θητεία του ως πρόεδρος.
Ο Ζανδήρης, ωστόσο, έγινε πιο γνωστός για το γεγονός ότι κάποια στιγμή στράφηκε κατά της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας, ιδρύοντας, με τη βοήθεια του φιλενοτικού Μητροπολίτου Φιλαδελφείας εν Βενετία, Mελετίου Tυπάλδου, την Ελληνική Καθολική Αδελφότητα του Αγίου Σπυρίδωνα, στη γειτονική περιοχή της ενορίας του Sant’Antonin, όπου μόνο μια ξεθωριασμένη επιγραφή μαρτυρεί το πέρασμα του.
Σήμερα αυτή η Ουνιτική αδελφότητα, η οποία προσπάθησε ανεπιτυχώς να διασπάσει τους Ορθόδοξους Έλληνες της Βενετίας και να τους υπάγει στον Πάπα Ρώμης, δεν υπάρχει πια, εφόσον καταργήθηκε το 1810, επί Ναπολεόντα.
Ο δέκατος όγδοος αιώνας θα είναι ένας αιώνας συρρίκνωσης για την ελληνική κοινότητα, τόσο λόγω της θρησκευτικής έριδας μεταξύ των μελών της όσο και λόγω της οικονομικής παρακμής της Βενετίας και της ίδρυσης του αντίπαλου αυστριακού λιμανιού της Τεργέστης, που προσέλκυσε τους νέους Έλληνες μετανάστες.
Η απαράμιλλη συνεισφορά της Ελληνικής Κοινότητας της Βενετίας στη διατήρηση της φλόγας, του “Ανέσπερου Φωτός” του ελληνικού πολιτισμού, επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά και μάλιστα για ένα τυπογραφικό επιχείρημα κοσμικό, μη θρησκευτικού χαρακτήρα, σε μια από τις πιο σκοτεινότερες περιόδους στην ιστορία του πολιτισμού μας.
➡️ Για τη βιβλιογραφία, δείτε τον τόμο 13 των Θησαυρισμάτων, 1976, “Η Κερκυραϊκή οικογένεια των Ζανδήρη στη Βενετία”. Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών σπουδών.
* Εδώ είναι εμφανής η προσπάθεια του Bortoli, μεγάλου γνώστη και του αρχαίου, και του νεότερου ελληνικού πολιτισμού, να διαλαλήσει τη σύνδεση των Ελλήνων της Βενετίας με την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Βυζαντίου: από τη χρήση του προσδιορισμού “Ρωμαίοι”, που τότε χρησιμοποιούνταν ως απόλυτο συνώνυμο των τύπων “Έλλην” και “Γραικός”, όπως μαρτυρεί το λεξικό του Βλάχου, και αποτελεί την ιστορικό αυτοπροσδιορισμό των υπηκόων του Βυζαντίου και των περισσότερων Ελλήνων μέχρι πρόσφατα, ως την παρουσίαση της Βενετίας σαν Νέα Βασιλεύουσα, λέξη που στον ελληνικό κόσμο όριζε πάντα την Κωνσταντινούπολη.
** Όπως είναι γνωστό, οι Ορθόδοξοι Αρχιεπίσκοποι Φιλαδελφείας (πόλη της Μικράς Ασίας) έδρευαν στη Βενετία και εξαρτώνταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, ήταν ο ελληνικός πληθυσμός της πόλης, συσπειρωμένος γύρω από την Κοινότητά του, που τους ανακήρυττε με ψηφοφορία.
