Η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Επανωσήφη είναι μία από τα πιο γνωστά και πιο πολυπληθή μοναστήρια της Κρήτης.
Είναι ανδρική μονή. Ιδρύθηκε από τον μοναχό Παϊσιο, ενώ χρονολογείται από το τέλος της Ενετοκρατίας κι αμέσως απέκτησε μεγάλη φήμη, με αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να γίνει ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Κρήτης.
Γύρω στα 1600 η Μομή ιδρύεται από τον το μοναχό Παΐσιο, ο οποίος ξεκίνησε από τη Μονή Αγ. Αντωνίου Απεζανών για να πάει στη Μονή Αγκαράθου.
Διανυκτέρευσε όμως στα κτήματα του ενετού Λαγγουβάρδου κοντά στο Κακό Χωριό (το σημερινό Μεταξοχώρι) και όταν στον ύπνο του είδε τον Άγιο Γεώργιο, έκτισε εκεί την Μονή Επανωσήφη. Με το πέρασμα του χρόνου, οι κάτοικοι των γύρω χωριών τον συνέδραμαν στην προσπάθειά του. Έπειτα ήρθαν μοναχοί από γειτονικές μονές και με δικά τους οικονομικά μέσα έφτιαχνε ο καθένας το δικό του κελί.
Η ονομασία Επανωσήφη δόθηκε από τον άρχοντα της περιοχής Λαγγουβάρδο, ο οποίος είχε δύο βοσκούς με το ίδιο όνομα, Σήφης. Για να τους ξεχωρίζει έδωσε τα ονόματα Επάνω-Σήφης και Κάτω-Σήφης. Έτσι επικράτησε η προσωνυμία, Άγιος Γεώργιος του Επανωσήφη.
Την περίοδο της τουρκικής επιδρομής (1645-1669), η Μονή Επανωσήφη αρχίζει να αναπτύσσεται και να αποκτά τα πρώτα σημαντικά περιουσιακά της στοιχεία. Το 18ο αιώνα η Μονή βρίσκεται σε μεγάλη ακμή.
Οι περισσότεροι περιηγητές που ήρθαν στην Κρήτη σταμάτησαν στη Μονή Επανωσήφη. Αρκετοί απ’ αυτούς διέσωσαν πληροφορίες για τη μοναστική κοινότητα, τις ασχολίες των Μοναχών, την πνευματική ακτινοβολία της και τη μορφή του κτιριακού συγκροτήματος.
Η πνευματική ακτινοβολία της Μονής και η οικονομική της άνθιση συνεχίζονται και κατά τα προεπαναστατικά χρόνια. Η επανάσταση όμως του 1821 υπήρξε καθοριστικός σταθμός για τη ζωή της Μονής. Πολλοί μοναχοί σφαγιάστηκαν και κειμήλια πουλήθηκαν για να αγοραστούν όπλα για τον αγώνα.
Ο ρόλος των μοναχών στον απελευθερωτικό αγώνα
Κατά την επανάσταση του 1866 οι πατέρες της Μονής μαζί με τον Ηγούμενο Σωφρόνιο διαδραμάτισαν ενεργό ρόλο. Οι περισσότεροι Μοναχοί κατατάχτηκαν στα επαναστατικά σώματα, όπως εκείνο του Μιχαήλ Κόρακα.
Οι γεροντότεροι μαζί με τα κειμήλια και τα ιερά σκεύη μεταφέρθηκαν προσωρινά στη Μονή Απεζανών. Εκείνη την περίοδο η Εκκλησία ανέλαβε να συντηρεί από τα έσοδα των μοναστηριών τα σχολεία της Κρήτης. Τα τεράστια έσοδα της Μονής Επανωσήφη χρησιμοποιήθηκαν για την πληρωμή των δασκάλων που είχαν αναλάβει την εκπαίδευση των παιδιών σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για την Κρήτη.
Το 1941 οι Μοναχοί του Επανωσήφη πήραν μέρος στη Μάχη της Κρήτης. Το Ηγουμενείο έγινε νοσοκομείο για τους τραυματίες και πάνω από 100 αστικές οικογένειες βρήκαν καταφύγιο στο μοναστήρι. Η Μονή προσέφερε μεγάλη βοήθεια στα αντάρτικα σώματα παρ’ όλο που οι Γερμανοί λεηλάτησαν αρκετές φορές το μοναστήρι.
Ο περικαλλής Ναός
Στο αριστερό μέρος του καθολικού βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Γεωργίου, η οποία σε μεγάλο μέρος της καλύπτεται με πολύτιμα τάματα και αφιερώματα.
Στο διάβα των αιώνων η Μονή ανέθρεψε μεγάλα πνευματικά αναστήματα, τα οποία με τη ζωή και τη δράση τους, αξιώθηκαν να ανέλθουν σε ανώτατα εκκλησιαστικά αξιώματα.
Σε ειδικά διαμορφωμένη διώροφη πτέρυγα, στεγάζεται το εκκλησιαστικό μουσείο και η βιβλιοθήκη. Στο μουσείο το οποίο πληρεί όλες τις σύγχρονες τεχνολογικές προϋποθέσεις, εκτίθενται παλαιές εικόνες, Ευαγγέλια, ιερά κειμήλια- σκεύη, κ.α. Επίσης η Μονή έχει στη κατοχή της μεγάλο αριθμό ιερών λειψάνων αγίων. Στην αυλή της Μονής, υπάρχει η κρήνη του Αγιάσματος, η οποία ανακαλύφθηκε όταν ο ευσεβής χριστιανός Μηλιαράς είδε στο όνειρο του τον Άγιο Γεώργιο.
Η Μονή Επανωσήφη πανηγυρίζει δύο φορές το χρόνο με τη συμμετοχή πλήθους προσκυνητών. Την 23η Απριλίου, τη μνήμη του μαρτυρίου του Αγίου Γεωργίου και την 3η Νοεμβρίου, την ανακομιδή των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Γεωργίου.