Η Ιερά Πατριαρχική & Σταυροπηγιακή Μονή Χρυσοπηγής ιδρύθηκε στα Χανιά κατά την τελευταία περίοδο της Βενετοκρατίας (τέλη 16ου αιώνα).
Κτήτορας ήταν ο Χανιώτης Ιωάννης Χαρτοφύλακας, διδάκτωρ της ιατρικής και της φιλοσοφίας, σημαντικό πρόσωπο της εποχής του με μεγάλη δράση στην κοινωνία των Χανίων.
Την περίοδο της Βενετοκρατίας, η Χρυσοπηγή υπήρξε πνευματικό κέντρο για την Κρήτη με πολλούς μοναχούς και πλούσια βιβλιοθήκη.
Κατά την Τουρκοκρατία, η πνευματική παράδοση της Μονής συνεχίστηκε και η Μονή μετατράπηκε σε πατρι- αρχικό σταυροπήγιο. Κατά τη διάρκεια των επανα- στάσεων, οι πατέρες συμμετείχαν στους ιστορικούς αγώνες της Κρήτης. Το μοναστήρι υπέφερε πολλά δεινά από τους Τούρκους και καταστράφηκε το έτος 1821, κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης.
Kατά τον 19ο αιώνα, αναστηλώθηκε και επανδρώθηκε εκ νέου.
Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανοί μετέτρεψαν τη Μονή σε διοικητήριο. Yποχρέωσαν τους μοναχούς να απο- μακρυνθούν και προκάλεσαν μεγάλες φθορές στην αρχι- τεκτονική δομή των κτιρίων. Ακολούθησε περίοδος μαρασμού και παρακμής.
Το έτος 1976, η Μονή Χρυσοπηγής μετατράπηκε σε γυναικεία και αναστηλώθηκε εκ θεμελίων, επί της ηγου- μενίας της αείμνηστης Γερόντισσας Θεοσέμνης (+2000).
Η Μονή σήμερα διαθέτει πολυμελή αδελφότητα και δέχεται πολυάριθμους προσκυνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, ανάμεσα στους οποίους και πολλούς νέους, που ανακαλύπτουν τη γνησιότητα της ζωής στη λατρεία και την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Η Ιερά Πατριαρχική & Σταυροπηγιακή Μονή Χρυσοπηγής βρίσκεται στα Χανιά της Κρήτης, σε απόσταση 3 χλμ. από την πόλη, στη διαδρομή προς το λιμάνι της Σούδας. Eίναι αφιερωμένη στην Παναγία την Ζωοδόχο Πηγή και γιορτάζει την Παρασκευή του Πάσχα. Xιλιάδες προσκυ- νητές συρρέουν από ευλάβεια στη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Ιδρύθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα και υπήρξε ανδρική μέχρι τα πρόσφατα χρόνια. Στο πέρασμα των αιώνων το μοναστήρι γνώρισε περιόδους άνθισης και παρακμής. Δέχτηκε πολλές επιδρομές και υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους Τούρκους και Γερμανούς κατακτητές της Κρήτης.
Το 1976, εγκαταστάθηκαν στην ερειπωμένη από την εποχή της γερμανικής κατοχής Μονή οι τρεις πρώτες αδελφές της σημερινής αδελφότητας. Όλα τα κτίρια αναστηλώθηκαν με τα ήδη υπάρχοντα παλαιά υλικά, με την προσεκτική περισυλλογή της πέτρας των ερειπωμένων κτιρίων και με τη χρήση υλικών από το περιβάλλον. Παράλληλα με την αναστήλωση στη Μονή Χρυσοπηγής, συντηρήθηκαν όλα τα ιστορικά κειμήλια και δια- φυλάχθηκαν με τη λειτουργία Εκκλησιαστικού και Λαογραφικού Μουσείου.
Τα διακονήματα των αδελφών της Μονής είναι η αγιογραφία, το εκκλησιαστικό κέντημα, η συντήρηση παλαιών βιβλίων και εικόνων, η βιβλιοδεσία, η έκδοση βιβλίων, η μελισσοκομία, η κηροπλαστική, η παρασκευή λιβανιού και σαπουνιού κ.ά. Διακόνημα της Μονής είναι και η καλλιέργεια των κτημάτων, η οποία γίνεται με τη μέθοδο της βιολογικής γεωργίας. Επίσης εφαρμόζονται προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για μαθητές όλων των βαθμίδων.
Η Μονή είναι ανοιχτή για τους προσκυνητές καθημερινά (8.00 π.μ. – 12.00 μ.μ. και 3.30 μ.μ. – 6.00 μ.μ.). Στο μοναστικό λειτουργικό πρόγραμμα των καθημερινών ακολουθιών συμμετέχουν όσοι προσκυνητές επιθυμούν. Θεία Λειτουρ- γία τελείται κάθε Σάββατο και Κυριακή και στις μεγάλες εορτές.
Σε ένα από τα παλαιότερα μετόχια της Ι. Μονής, την Αγία Κυριακή στο Βαρύπετρο Χανίων, έχει δημιουργηθεί νέο μοναστικό συγκρότημα, αφιερωμένο στην Μεταμόρφωση του Χριστού. Η επέκταση αυτή αποτελεί συνέχεια της μα- κραίωνης ασκητικής παράδοσης της Μονής Χρυσοπηγής.