Κατά το έτος 1718, ο καπετάν Κωνσταντίνος Βαρβαρήγος κατόπιν αδείας της ενετικής κυβέρνησης ανοικοδόμησε μικρό ναΐσκο επ’ ονόματι «Υπεραγίας Θεοτόκου το Γενέσιον», στη πόλη της Αμαξικής τη σημερινή Λευκάδα.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1723, κατάρτισε καταστατικό λειτουργίας του ιερού ναού, εις το οποίο αναφέρονταν οι όροι υπό τους οποίους θα εγγράφονταν στο ναό οι συναδελφοί. Οι συναδελφοί είχαν κάποιες υποχρεώσεις, συν τοις άλλοις, έναντι του ναού όπως τη συντήρηση του, τη μισθοδοσία του εφημερίου και άλλες. Το 1723 αριθμούσε 198 οικογένειες συναδελφών.
Το έτος 1785, ανοικοδομήθηκε εκ θεμελίων με συνεισφορές των συναδελφών, επειδή το αρχικό οικοδόμημα υπέστη ζημιές από τους σεισμούς. Οι ανάγκες το απαιτούσαν και κατά το έτος 1836, οι συναδελφοί προέβησαν στην επέκταση του Ναού στις σημερινές του διαστάσεις.
Την ονομασία Παναγία των «Ξένων», απέδωσε ο λαός της Λευκάδος στον ναό αυτό, διότι σ’ αυτόν εγγράφονταν με αίτησή τους οι υπηρετούντες υπάλληλοι στο δημόσιο όπως εκπαιδευτικοί, στρατιωτικοί και άλλοι, οι οποίοι κατάγονταν από άλλα μέρη της Ελλάδος.
Στο σημείο αυτό, ας σημειώσουμε ότι σε όλα τα Επτάνησα υπάρχει κάποιος ναός των «ξένων», δηλωτικό του τρόπου εγγραφής των ενοριτών αυτών. Ακόμη και σήμερα ενορίτες θεωρούνται εκείνοι που με αίτησή τους το επιθυμούν, και που εγκρίνεται κάθε φορά από το Μητροπολιτικό Συμβούλιο, κάτι που ισχύει και για τις άλλες ενορίες της πόλης και που με τη σειρά του αυτό δηλώνει την επίδραση των επτανήσων από την Ενετοκρατία.
Ριζική ανακαίνιση (διάρκειας τριών ετών) του ναού, έγινε μετά το σεισμό της 14ης Αυγούστου του 2003 με τη συνεργασία του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου, της Ιεράς Μητροπόλεως και της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Κειμήλια του Ναού όπως σκεύη, φορητές εικόνες και αγιογραφίες σε μουσαμά, σπουδαίων λευκαδίων αγιογράφων και άλλα, φυλάσσονται εντός του Ναού και μαρτυρούν σε κάθε πιστό και επισκέπτη του ναού, την ιστορία του στο διάβα των αιώνων.
Στο προαύλιο του Ναού υπάρχουν το γραφείο και το παλαιό, σιδερένιας κατασκευής καμπαναριό.
Στον Ενοριακό Ιερό Ναό της Παναγίας των Ξένων ανήκουν τα παρεκκλήσια της Αγίας Παρασκευής παλιάς χώρας και του Αγίου Παντελεήμονος στην νέα πόλη της Λευκάδος, καθώς επίσης και τα εξωκκλήσια, το ιστορικό της Παναγίας των Βλαχερνών στο δυτικό ελαιώνα και της Ζωοδόχου Πηγής στην Μεγάλη Βρύση.
Για την εξυπηρέτηση των ποιμαντικών αναγκών της Ενορίας, κτίστηκε το 1988, Κέντρο Νεότητος, (έναντι του παρεκκλησίου της Αγίας Παρασκευής της Πόλεως) κάτω από τη στέγη του οποίου κατηχούνται, ψυχαγωγούνται, οι νέοι αλλά και οι μεγάλοι της ενορίας αυτής.
Η ενορία εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου το Γενέσιον της Θεοτόκου και στις 15 Αυγούστου την Κοίμηση της Θεοτόκου, όπου και γίνεται η μεγαλύτερη εορτή, λόγω της παρουσίας όλων των ενοριτών και της περιφοράς του Επιταφίου της Παναγίας στους δρόμους της πόλης (χώρας).
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΚ ΤΟΥ ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣ