Ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεος τόν Αὔγουστο τοῦ 2004, ἀφοῦ προηγουμένως εἶχε ἀποστείλει Γράμμα στόν Παναγιώτατο Οἰκουμενικό Πατριάρχη γιά τήν ἁγιοκατάταξη τοῦ Ἁγίου Παϊσίου, ἔστειλε νέο Γράμμα γιά τήν ἁγιοκατάταξη τοῦ Ἁγίου Πορφυρίου καί τοῦ Ἁγίου Σωφρονίου. Δημοσιεύεται κατωτέρω γιά πρώτη φορά ὁλόκληρο τό Γράμμα αὐτό τοῦ Μητροπολίτου γιά τούς ἁγίους Πορφύριο καί Σωφρόνιο.
Ἱερά Μητρόπολις Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἐν Ναυπάκτῳ τῇ 16ῃ Αὐγούστου 2004
Αρ. Πρωτ.: 467
τῷ Ἀρχιεπισκόπῳ Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης
καί Οἰκουμενικῷ Πατριάρχῃ
Κυρίῳ Κυρίῳ Βαρθολομαίῳ
εἰς Βασιλεύουσαν
Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα,
Μέ τήν πρότριτα ἀποσταλεῖσαν τῇ Ὑμετέρᾳ θειοτάτῃ Παναγιότητι ἐμήν ἐπιστολήν ἐζήτουν βαθυσεβάστως τήν συγκαταρίθμησιν ἐν ταῖς δέλτοις τῶν ἁγίων ἀνδρῶν τοῦ ἐν ὁσιότητι βιώσαντος καί κοιμηθέντος πατρός ἡμῶν Παϊσίου τοῦ ἁγιορείτου.
Τανῦν, παρρησιαζόμενος μέν, προσβλέπων δέ πρός τήν μεγάλην μακροθυμίαν τῆς Ὑμετέρας θειοτάτης Παναγιότητος καί μιμούμενος τό ἐπαινεθέν ὑπό τοῦ Κυρίου θράσος τῆς χήρας τοῦ Εὐαγγελίου (Λουκ΄ ιη΄, 1 καί ἑξῆς), οὐ δι’ ἐμέ, ἀλλά διά τούς φιλοῦντας τόν Θεόν, ὑποβάλλω νέαν αἴτησιν περί ἑτέρων δύο ἐραστῶν τοῦ πνεύματος καί τῆς ἐνυποστάτου σοφίας τοῦ Θεοῦ, ἤτοι τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ.
Ὁ σοφός Σολομών διατρανοῖ: «Ταύτην (τήν σοφίαν) ἐφίλησα καί ἐξεζήτησα ἐκ νεότητός μου καί ἐζήτησα νύμφην ἀγαγέσθαι ἐμαυτῷ καί ἐραστής ἐγενόμην τοῦ κάλλους αὐτῆς. εὐγένειαν δοξάζει συμβίωσιν Θεοῦ ἔχουσα, καί ὁ πάντων δεσπότης ἠγάπησεν αὐτήν· μύστις γάρ τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπιστήμης καί αἱρετίς τῶν ἔργων αὐτοῦ» (Σοφ. Σολ. η΄, 2-4). Αὕτη ἡ ἐνυπόστατος σοφία τοῦ Θεοῦ, ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός καί Λόγος ἐστίν, ὁ ἀποκαλυφθείς ἀσάρκως ἐν τοῖς Προφήταις καί ἀποκαλυπτόμενος ἐν σαρκί ἐν τοῖς Ἀποστόλοις καί ἁγίοις ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις.
Καί οἱ τοῦ Θεοῦ φίλοι διά μέσου τῶν αἰώνων ἐρασταί τῆς σοφίας ταύτης ἐγένοντο καί ἐφίλησαν αὐτήν καί ἐζήτουν ψυχῇ τε καί καρδίᾳ «τήν τῶν σῶν (Θεοῦ) θρόνων πάρεδρον σοφίαν» (Σοφ. Σολ. θ΄, 4), εἰ καί ἄνθρωποι ἀσθενεῖς καί ὀλιγοχρόνιοι καί ἐλάσσονες ἐν συνέσει κρίσεως καί νόμων (ἔνθ. ἀνωτ. στ.΄ 5) ἦσαν, ἀλλά, ἐμπεπλησμένοι Πνεύματος Ἁγίου, ἐπόθουν τόν μόνον Ποθητόν καί ἀνεζήτουν τό ἀκρότατον τῶν ἐφετῶν.
Ἡ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας θεολογία ταυτιζομένη μετά τῆς θεωρίας τοῦ ἀκτίστου Φωτός καί τῆς γνώσεως τῆς προερχομένης ἐξ αὐτῆς ἀληθής σοφία ἐστίν. Ἡ δέ θεολογία, ὡς γνῶσις ἐμπειρική, ὡς «ἡ ἄγνοια ἡ ὑπερτέρα τῆς γνώσεως», ὡς γνῶσις ἥτις ἐστίν «τύπος τοῦ μέλλοντος ἐν τῇ ἀδολεσχίᾳ μόνῃ τῆς διανοίας τρυφῶσα ἐν τοῖς μυστηρίοις τῶν μελλόντων», ἵνα κατά τόν ἅγιον Ἰσαάκ τόν Σύρον εἴπω, καρπός ἐστιν τῆς κατά Θεόν ἡσυχίας. Οὕτως ἡ ἡσυχία προϋπόθεσίς ἐστιν τῆς οὕτωσί καλουμένης ὀρθοδόξου ἐμπειρικῆς θεολογίας.
Ἡ ἡσυχία κατά μέν τόν τῆς Καισαρείας Μέγα Φωστῆρα «ἀρχή καθάρσεως τῇ ψυχῇ» ἐστιν, κατά δέ τόν τῆς Κλίμακος ἅγιον «λογισμῶν ἐπιστήμη καί ἀσύλητος ἔννοιά ἐστιν». Κατά τόν ἅγιον Σιναΐτην Γρηγόριον «ἀρχή τῆς ἡσυχίας ἡ σχολή» ἐστιν καί ἐκ ταύτης «ἡ φωτιστική δύναμις καί θεωρία· καί τέλος ἡ ἔκστασις καί ἡ ἁρπαγή τοῦ νοός πρός Θεόν» ἐστιν. Κατά δέ τόν ἅγιον τῆς Θεσσαλονίκης Ποιμένα Γρηγόριον τόν Παλαμᾶν, ἡ ἡσυχία «ἡ λήθη τῶν κάτω, ἡ μύστις τῶν ἄνω, ἡ τῶν νοημάτων ἐπί τό κρεῖττον ἀπόθεσίς ἐστιν».
Ταύτην τήν κατά Θεόν ἡσυχίαν ἠγάπησαν σφόδρα οἱ ποθοῦντες τά θεῖα, οἱ πεινῶντες καί διψῶντες τά ἐπουράνια. Ταύτην τήν σοφίαν ἐδίψησαν οἱ ἐρασταί αὐτῆς ὡς ἔλαφοι πορευόμεναι μετά σπουδῆς ἐπί τάς πηγάς τῶν ὑδάτων κατά τόν προφητάνακτα Δαυΐδ: «ὅν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπί τάς πηγάς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρός σέ, ὁ Θεός. Ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρός τόν Θεόν, τόν ἰσχυρόν, τόν ζῶντα· πότε ἥξω καί ὀφθήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ;». (Ψαλμ. μα΄,2-3).
Ἡ ἔκπεινος καί ἔκδιψος αὕτη κατάστασις ἐπιφέρει ἔρωτα ἀφόρητον, τόν θεῖον, λέγω, ἔρωτα. Αὕτη ἡ θεία ἀγάπη ὁ κεκρυμμένος ἐν ἡμῖν σπινθήρ τοῦ θείου πόθου ἐστίν, ὅς «φυσικῶς ἐν ἡμῖν ἐνυπάρχει» καί ὅτε ἐλλείπει οὗτος «πάντων κακῶν ἐστιν ἀφορητότατον», κατά τόν Μέγαν Βασίλειον.
Καί κατά τόν τρίτον τῆς θεολογίας ἐπώνυμον, Συμεών τόν νέον Θεολόγον, «ἡσυχία ἐστί νοός κατάστασις ἀνενόχλητος, γαλήνη ἐλευθέρας καί ἀγαλλιωμένης ψυχῆς, καρδίας ἀτάραχος καί ἀκύμαντος βάσις, θεωρία φωτός, ἁρπαγή νοός, ὁμιλία καθαρά πρός Θεόν, ἀκοίμητος ὀφθαλμός, προσευχή νοερά, ἕνωσις μετά Θεοῦ καί συνάφεια καί τέλος θέωσις καί ἄπονος ἀνάπαυσις ἐν μεγάλοις πόνοις ἀσκήσεως».
Ὁ τῆς Καισαρείας Φωστήρ ᾐσθάνετο ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ τοσοῦτον ἀφόρητον πόθον καί ἑώρακεν τοιοῦτον θαυμάσιον κάλλος, ὥστε ἐρωτᾶ: «τί οὖν κάλλους θείου θαυμασιώτερον; …ποῖος πόθος ψυχῆς οὕτω δριμύς καί ἀφόρητος ὡς ὁ ἀπό Θεοῦ ἐγγινόμενος τῇ ἀπό κακίας κεκαθαρμένῃ ψυχῇ καί ἀπό ἀληθινῆς διαθέσεως λεγούσῃ τετρωμένῃ ἀγάπης ἐγώ εἰμι;».
Ὁ καρπός τῆς ἡσυχίας ταύτης, τῆς τόν πόθον τοῦ θείου ἔρωτος Χάριτι Θεοῦ ἀναφλεγούσης, ὁδηγεῖ τόν θεούμενον, οὐχί εἰς τό ποιεῖν τήν θέωσιν, ὅπερ ἄτοπον τοῖς ἀνθρώποις ἐπεί τοῦ Θεοῦ τοῦτό ἐστιν, ἀλλ’ εἰς τό πάσχειν τήν θέωσιν, εἰς τό ὁρᾶν τό τοῦ Θεοῦ ἄκτιστον Φῶς, τό ἀθέατον μέν τοῖς ἔχουσιν τυφλόν τόν τε νοῦν καί τήν καρδίαν, θεατόν δέ τοῖς θεουμένοις, ὅσον ἔξεστιν αὐτοῖς, διό ὁ Μέγας Φωστήρ τῆς Καισαρείας καί αὖθις ἀποφαίνεται: «Ἄρρητοι παντελῶς καί ἀνεκδιήγητοι τοῦ θείου κάλλους αἱ ἀστραπαί· οὐ παρίστησι λόγος, οὐ δέχεται ἀκοή… Τοῦτο τό κάλλος σαρκίνοις μέν ὀφθαλμοῖς ἀθεώρητον, ψυχῇ δέ μόνῃ καί διανοίᾳ καταληπτόν, εἴπου τινά περιέλαμψε τῶν ἁγίων, καί ἀφόρητον τοῦ πόθου τό κέντρον αὐτοῖς, ἐγκατέλιπεν…».
Συμεών δέ ὁ Νέος Θεολόγος ἐραστής γενόμενος τῆς σοφίας ταύτης ἔφη:
«Σέ γάρ ὁρῶν τιτρώσκομαι τά ἐντός τῆς καρδίας
καί βλέπειν οὐκ ἰσχύω σε καί μή βλέπων οὐ φέρω·
ἀπρόσιτον τό κάλλος σου, ἀμίμητον τό εἶδος,
ἀσύγκριτος ἡ δόξα σου, καί τίς ποτέ σε εἶδεν
ἤ τίς ἰδεῖν σε δυνηθῇ ὅλον, σέ, τόν Θεόν μου;…
Ὅμως ὡς ἥλιον ὁρῶ καί ὡς ἄστρον σε βλέπω,
καί ἐν τῷ κόλπῳ φέρω σε, καθάπερ μαργαρίτην,
καί ὡς λαμπάδα βλέπω σε σκεύους ἡμμένην ἔνδον».
Ἐντεῦθεν ἡ ὀρθόδοξος ἐξ ἐμπειρίας θεολογία, οὐχί ἡ στοχαστική ἀναλογία, ἥτις τοῖς λογικοῖς μόνοις ἐνυπάρχει, καί ἥτις «οὐκ ἔστιν αὕτη ἡ σοφία ἄνωθεν κατερχομένη, ἀλλ’ ἐπίγειος, ψυχική, δαιμονιώδης» (Ἰακ. γ΄,15)· ἐντεῦθεν οἱ ποταμοί τοῦ Πνεύματος οἱ ἐκ τῆς ἠλλοιωμένης καρδίας τῶν θεουμένων ἐκπορευόμενοι· ἐντεῦθεν ἡ ἀκραιφνής τῶν θείων Γραφῶν ἑρμηνεία· ἐντεῦθεν ἡ ἀπλανής τῶν πιστῶν καθοδήγησις· ἐντεῦθεν τά χαρίσματα τῶν ἰαμάτων· ἐντεῦθεν οἱ ἅγιοι πάσχοντες «τά θεῖα μή διανοούμενοι», ὡς ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἔφη· Ἐντεῦθεν «τό ἔσχατον ὀρεκτόν, τοῦτό ἐστιν ἡ τῆς θεολογίας Χάρις», ὡς ὁ ἅγιος Διάδοχος ὁ Φωτικῆς φησι.
Τῷ ὄντι, «τέλος ἁγνείας, θεολογίας ὑπόθεσις», κατά τόν τῆς Κλίμακος ἅγιον καί «ἔστι γάρ καί ἡ περί Θεοῦ καί τῶν κατ’ αὐτόν δογμάτων γνῶσις, θεωρία, ὅ θεολογίαν ὀνομάζομεν», κατά τόν ἅγιον Γρηγόριον, τόν τῆς Θεσσαλονίκης ποιμένα καί θεολόγον.
Συνελόντι εἰπεῖν, οἱ ἐρασταί τῆς τοῦ Θεοῦ σοφίας ἠγάπησαν καί ἀγαπῶσιν τήν κατά Θεόν σοφίαν, ἥτις διά τοῦ θείου ἔρωτος ἀναβιβάζει τούτους εἰς ὕψος θεωρίας ἐξ οὗ καί ἡ τῆς θεολογίας Χάρις καί ἐνέργεια παραγίγνεται τοῖς ἀξίοις, καί ἡ ἐπιστασία τῶν ἀνθρωπίνων ψυχῶν κατορθοῦται, τῇ τοῦ Πνεύματος δυνάμει, διά τοῖς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ μυστηρίοις.
Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα,
Πολλοί ἐρασταί τοῦ πνεύματος καί ἀκριβεῖς θεολόγοι ἀνεδείχθησαν ἐν μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας, ἐν οἷς καί δύο ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ἀθλήσαντες ἱερομόναχοι, ἀμφότεροι ἐν ὁσιότητι βιώσαντες καί κοιμηθέντες, ἤτοι ὁ ἱερομόναχος π. Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης καί ὁ ἱερομόναχος π. Σωφρόνιος ὁ Ἡσυχαστής, πιστά τῆς Ἐκκλησίας τέκνα, τόν Θεόν ἔχοντα ἐν τοῖς στέρνοις αὐτῶν καί μεγαλύναντα τό Ὄνομα τοῦ Μεγάλου Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ζῶντα ἐν μέσῳ πολλῶν βλασφημούντων τό Ὄνομα τοῦ Θεοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν. Οὗτοι καθωδήγησαν πλῆθος πιστῶν τοῖς προφορικοῖς τε καί γραπτοῖς ἐνθέοις λόγοις αὐτῶν, ἐν τῇ θεομιμήτῳ ἀναστροφῇ καί χριστομιμήτῳ ἀγάπῃ αὐτῶν. Οἰκεῖοι ἐγένοντο καί φίλοι Θεοῦ καί ἐποίησαν πολλούς φίλους Αὐτοῦ.
Ὁ ἀείμνηστος ἱερομόναχος πατήρ ἡμῶν Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης, ἡ ὄντως πορφύρα τοῦ Πνεύματος, ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας ἐπορεύθη ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, ἁγιορείτης παραμείνας ἐν ὅλῃ τῇ ζωῇ αὐτοῦ, ἐφαρμόσας τό τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέγοντος περί τοῦ Μ. Βασιλείου «φυγάς ἐνθένδε πρός Πόντον μεταχωρεῖ, καί τοῖς ἐκεῖσε φροντιστηρίοις ἐπιστατεῖ. Αὐτός δέ καθιστᾷ τι μνήμης ἄξιον, καί τήν ἔρημον ἀσπάζεται μετά Ἠλίου καί Ἰωάννου, τῶν πάνυ φιλοσόφων». Φλεγόμενος ὑπό θείου ἔρωτος ἐπορεύθη ἐν τοῖς φροντιστηρίοις τῆς κατά Θεόν φιλοσοφίας ἐν Καυσοκαλυβίοις ποθῶν τόν τῆς ἀσκήσεως βίον καί τήν μέθεξιν τοῦ ἐρασμίου κάλλους Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Ἐβίωσεν τήν ἄκραν ἡσυχίαν ἀγαπήσας τήν ὑπακοήν καί τήν καθαρότητα τῆς καρδίας, ἐγεώργησεν τό γλυκύτατον μέλι τῆς ἡσυχίας ἐν τῷ πνευματικῷ τούτῳ μελισσῶνι. Ἔζησεν τό ὑπό τοῦ ὁσίου Πέτρου τοῦ Δαμασκηνοῦ λεχθέν «φεῦγε, σιώπα, ἡσύχαζε, αὗται γάρ εἰσιν αἱ ρίζαι τῆς ἀναμαρτησίας», διόπερ καί ἐπέτυχεν τοῦ ποθουμένου.
Ἐκ τοῦ μέλιτος τῆς ἡσυχίας ἐδόθησαν αὐτῷ ὑπό τοῦ Παναγίου καί Τελεταρχικοῦ Πνεύματος μείζονα χαρίσματα, ὡς ἡ ἱερά ἐν τῇ καρδίᾳ προσευχή καί ὁ ἀκατάπαυστος θεῖος ἔρως, ἐνίοτε ὡς πῦρ κατακαῖον τά πάθη τῆς γηΐνης σαρκός καί ἐνίοτε ὡς φῶς γλυκαῖνον τό νοερόν τῆς καρδίας.
Ἐδόθη αὐτῷ τό πρῶτον ἡ «πεπυρωμένη καί γνησία προσευχή», κατά τόν λόγον τοῦ Χρυσορρήμονος πατρός ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, «ἡ πυκνή καί ἔμπονος προσευχή», κατά τόν Νεῖλον τόν ἀσκητήν, ἡ «συνουσία καί ἕνωσις ἀνθρώπου καί Θεοῦ», κατά τόν τῆς Κλίμακος ἅγιον. Ἡ ἀδιάλειπτος καί μονολόγιστος εὐχή «ἡνώθη τῇ πνοῇ» τοῦ μακαρίου τούτου ἀνδρός καί ἐνηργεῖτο αὐτοκινήτως, ἀκριβέστερον ἑτεροκινήτως, ἤγουν ὑπό τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἐν νυκτί τε καί ἡμέρᾳ, ἐν διακονίᾳ καί ἀκολουθίᾳ, ἐν ὕπνῳ καί ἐν ἐγρηγόρσει. Ἡ ἐν αὐτῷ ἐνεργουμένη χάρις ἥνωσεν νοῦν καί καρδίαν καί οὕτως ὁ μακάριος ἀνήρ ἐγνώρισεν προπτωτικάς καταστάσεις, τήν τοῦ Ἀδάμ ζωήν πρό τοῦ ἐνδυθῆναι αὐτόν τούς δερματίνους χιτῶνας τῆς φθορᾶς καί τῆς θνητότητος.
Ἐπεί ἡ πορεία πρός Θεόν ἀτέλεστός ἐστιν, κατά τόν λόγον τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης καί «ἐπί δέ τῆς ἀρετῆς ἕναν ὅρον ἐμάθομεν, τό μή ἔχειν αὐτήν ὅρον», καί «ἡ τελειότης ὅροις οὐ διαλαμβάνεται, τῆς δέ ἀρετῆς εἷς ὅρος ἐστι, τό ἀόριστον», ἐδόθησαν αὐτῷ ποικίλα πνευματικά χαρίσματα, ὡς τό διορατικόν, τό ὁρᾶν, δῆλόν ὅτι, τόν ἐν ταῖς ψυχαῖς κρυπτόν ἄνθρωπον καί τήν ἐνέργειαν τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Ἔλαβεν ἔτι πλέον καί τό προορατικόν χάρισμα τοῦ γινώσκειν τά μέλλοντα τοῖς ἀνθρώποις συμβαίνειν, γενόμενος οὕτως ἀπλανής καί διακριτικός πατήρ τοῖς ἐν ποικίλοις βασάνοις καί πειρασμοῖς περιπίπτουσιν ἀνθρώποις.
Ὁ πρός τόν Θεόν ἔρως ἀκατάπαυστος ἦν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ. Ἐπεί ὁ θεῖος ἔρως ἐκστατικός ἐστιν «οὐκ ἐᾷ ἑαυτόν εἶναι τούς ἐραστάς, ἀλλά τῶν ἐρωμένων» κατά τόν λόγον τοῦ ἀγγελόνοος Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, ὑπενθυμίζοντος τόν λόγον τοῦ θείου Ἀποστόλου Παύλου «ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέ ἐν ἐμοί Χριστός» (Γαλ. β΄, 2) καί ἑρμηνεύοντος αὖθις τοῦ Ἀρεοπαγίτου ὅτι ὁ θεῖος Ἀπόστολος ἔζη «ὡς ἀληθής ἐραστής καί ἐξεστηκώς τῷ Θεῷ καί οὐ τήν ἑαυτοῦ ζωήν, ἀλλά τήν τοῦ ἐραστοῦ ζωήν ὡς σφόδρα ἀγαπητήν».
Ἔμαθεν ὁ ἱερός Πατήρ Πορφύριος ἐν τοῖς φροντιστηρίοις τῆς ἐρήμου τῶν Καυσοκαλυβίων, ἔγγιστα τοῖς πεπειραμένοις καθηγηταῖς τῆς ἐρήμου, τήν φιλέρημον καί ἡσυχαστικήν, τήν ἄλλως λεγομένην νηπτικήν ζωήν, ἐκ τῆς ὑπακοῆς καί τῆς ἀκορέστου νοερᾶς προσευχῆς, τήν διδαχθεῖσαν αὐτῷ ὑπό τοῦ Θεοῦ καί ἐντυπωθεῖσαν ταῖς καθαραῖς πλαξίν τῆς καρδίας αὐτοῦ διά τῶν ἐμπείρων εἰς τάς ὁράσεις ἐργατῶν τῆς νοερᾶς προσευχῆς, ὡς τοῦ Γερο-Δημᾶ καί τῆς κελαηδούσης ἀηδόνος. Τοῦτο, τό κληθέν ὑπό τοῦ πατρός «ἀηδονάκι», ἐδίδαξεν αὐτόν τήν ἀξίαν τῆς ἡσυχίας καί τό κατά μόνας ἀνυμνεῖν τόν Θεόν, καί δή τήν λεγομένην νοεράν ἡσυχίαν ὡς ἐρασμίαν ζωήν ἀφιερωμένην ὅλως τῷ Θεῷ.
Ἐκ τῆς χαρισματικῆς ταύτης καταστάσεως ὁ ἱερός οὗτος Πατήρ ἔμπλεος ἦν τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ, ἥτις ἐστίν τό βάθρον τῆς ἐν πνεύματι ζωῆς, ἀλλά καί πλήρης τῆς τοῦ πνεύματος ἐλευθερίας. Οὗτος, ὡς ἔφη, ἐξ ἰδίας πείρας ἐγίγνωσκε ὅτι «ἡ θρησκεία μας εἶναι ἀγάπη, εἶναι ἔρωτας, εἶναι ἐνθουσιασμός, εἶναι τρέλλα, εἶναι λαχτάρα τοῦ θείου», πνευματικός οἶνός ἐστιν καί δή ὅτι «ὁ πνευματικός οἶνος εἶναι ἄκρατος, ἀνόθευτος, πολύ δυνατός καί ὅταν τόν πίνεις, σέ μεθάει». Μελετῶν δέ τις τούς ἐκδοθέντας λόγους αὐτοῦ διαπιστοῖ ὅτι ὁ μακάριος καί εὐλογημένος οὗτος ἀνήρ ζῶν ἐν τῇ ἐλευθερίᾳ καί εὐρυχωρίᾳ τοῦ Πνεύματος, ἀνέβη εἰς ὕψος πνευματικόν, ὅθεν καί ὁρᾶ τά πάντα ἐν εὐρυχωρίᾳ καί ἐν τῇ κατά Χριστόν ἐλευθερίᾳ.
Ἡ τοῦ Θεοῦ ἐνέργεια, τοὐτέστιν τό τέλειον θέλημα τοῦ Θεοῦ, τό καθαῖρον τό παθητικόν καί νοερόν τῆς ψυχῆς καί ἀνυψοῦν τόν νοῦν εἰς θεωρίαν Θεοῦ, ἐντός αὐτοῦ εἰργάζετο, κατά τόν ἅγιον Γρηγόριον Νύσσης, τόν εἰπόντα: «Ἔστιν οὖν θέλημα τέλειον τοῦ Θεοῦ τό καθᾶραι διά τῆς χάριτος τήν ψυχήν παντός μολυσμοῦ, τῶν τοῦ σώματος ἡδονῶν ὑψηλοτέραν ποιήσαντα, καί προσάγειν αὐτήν καθαράν τῷ Θεῷ, ποθοῦσαν καί δυναμένην ἰδεῖν τό νοητόν ἐκεῖνο καί ἄφραστον φῶς». Τῆς ἱερᾶς ταύτης ἀνόδου πρός Θεόν ἠξιώθη ὁ μακάριος ἱερομόναχος π. Πορφύριος.
Ὁδηγηθείς δέ ὑπό τῆς τοῦ Θεοῦ Χάριτος ἐξῆλθεν τοῦ Ὄρους καί ἤσκησεν ποιμαντικήν διακονίαν ἐν μέσαις Ἀθήναις, ζῶν ἐν ταυτῷ, ἐν τῷ κατ΄ ἐπίφασιν κλεινῷ ἄστει, ὡς ἀσκητής ἐν τῇ ἐρήμῳ τοῦ Ὄρους. Ἠργάσθη πνευματικῶς ἐν τῇ Πολυκλινικῇ Ἀθηνῶν ἐν μέσῳ πόνου καί στεναγμῶν, ἀλλά καί ἐνδιέτριψεν ἐπί πολλά ἔτη ἐν τῇ Πλατείᾳ Ὁμονοίας, ἐν μέσῳ τοῦ ἀνθρωπίνου πόνου, τήν ἀληθῆ ἀναχώρησιν ἐκ τοῦ κόσμου βιών, ὡς ἔφη ὁ Μέγας Βασίλειος «κόσμου ἀναχώρησις οὐ τό ἔξω αὐτοῦ γενέσθαι σωματικῶς, ἀλλά τῆς πρός τό σῶμα συμπαθείας τήν ψυχήν ἀπορρῆσαι, καί γενέσθαι ἄπολιν, ἄοικον, ἀνίδεον, ἀφιλέταιρον, ἀκτήμονα, ἄβιον, ἀπράγμονα, ἀσυνάλλακτον, ἀμαθῆ τῶν ἀνθρωπίων διδαγμάτων· ἕτοιμον ὑποδέξασθαι τῇ καρδίᾳ τάς ἐκ τῆς θείας διδασκαλίας ἐγγινομένας διατυπώσεις». Καί ὡς ἐρημίτης ἐν Ἀθήναις ἐποίμανεν τούς ἀποσταλέντας αὐτῷ Χριστιανούς μετά σοφίας καί συνέσεως οὐ τῆς τυχούσης, ἰδίᾳ μετά τῆς καθαρᾶς ἀγαπώσης καρδίας αὐτοῦ, ἥν προσέφερεν καί ἐξέχεεν ἀφειδῶς εἰς ἐγγάμους τε καί ἀγάμους, εἰς πόρνας τε καί σώφρονας, εἰς νέους τε καί γέροντας, εἰς ἅπαντας ἀδιακρίτως τούς ἀνθρώπους, ποθῶν, εἰ δυνατόν ἐστιν, κατατμηθῆναι καί καταμερισθῆναι τήν καρδίαν καί δοθῆναι αὐτοῖς.
Οὗτος ὁ φιλόθεος ἐρῶν ἀκορέστως τόν Χριστόν, περί οὗ ἀενάως ὡμίλει, ἐθεώρει τούς πάντας, δικαίους τε καί ἁμαρτωλούς ὡς κατ’ εἰκόνα Θεοῦ κτισθέντας, ὡς Αὐτόν τόν Χριστόν, κατά τό πατερικόν ἀπόφθεγμα: «εἶδες τόν ἀδελφόν σου, εἶδες τόν Θεόν σου». Ἐβεβαιώθη καί ἐν αὐτῷ ὁ λόγος τοῦ ὁσίου πατρός ἡμῶν Συμεών τοῦ νέου Θεολόγου, τῆς πνευματικῆς ταύτης ἀηδόνος: «Πάντας τούς πιστούς ὡς ἕνα βλέπειν ὀφείλομεν οἱ πιστοί καί ἐφ’ ἑνί ἑκάστῳ αὐτῶν εἶναι λογίζεσθαι τόν Χριστόν καί οὕτως τῇ πρός αὐτόν ἀγάπῃ διάκεισθαι, ὡς ἑτοίμους εἶναι ὑπέρ αὐτοῦ τιθέναι τάς ἰδίας ψυχάς». Πάντες, οἱ ἐγγύς καί οἱ μακράν, ἠγαπήθησαν καί καθωδηγήθησαν ἀπλανῶς ὑπό τοῦ ἱεροῦ τούτου πατρός, οὐ μόνον ἄνθρωποι παντοίας πνευματικῆς ἡλικίας, εὑρίσκοντες εὐλογημένην καταφυγήν ἐν τῇ εὐρυχώρῳ αὐτοῦ καρδίᾳ, ἀλλά καί τά ἄγρια ζῶα ἠγάπησαν καί ἠγαπήθησαν ὑπ’ αὐτοῦ ὑπείκοντα αὐτῷ.
Οἱ τοῦ μακαρίου τούτου πατρός περί Ἐκκλησίας ἐκδοθέντες λόγοι περί θείου ἔρωτος, περί προσευχῆς, περί πνευματικοῦ ἀγῶνος, περί τοῦ μοναχικοῦ πολιτεύματος, περί τοῦ μυστηρίου τῆς μετανοίας, περί τῆς ἀγάπης εἰς τόν πλησίον, περί τῆς θείας προνοίας, περί τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν, περί λογισμῶν καρδίας, περί τῆς κτίσεως, περί ἀσθενείας, περί τοῦ διορατικοῦ χαρίσματος, καρποί τῆς ζώσης θεολογίας εἰσίν τῆς ἀπορρεούσης ἐκ τῆς νοερᾶς ἡσυχίας καί τῆς καρδιακῆς προσευχῆς.
Τό δέ τέλος τοῦ ὁσίου τούτου καί εὐλογημένου ἀνδρός μακάριον ἦν, ἐφάμιλλον τῶν ὁσίων ἀνδρῶν καί ὅμοιον πρός τήν ἔναρξιν τῆς ἀσκητικῆς αὐτοῦ ἐν τῇ ἐρήμῳ ζωῆς, μίμησις ἀληθῶς τῆς πανερήμου κελαηδούσης ἀηδόνος, «τοῦ ἀηδονιοῦ του». Ζῶν γοῦν ἀδιαλείπτως εἴτε ἐν Ἀθήναις εἴτε ἐν Ἀττικῇ, ὡς ἐν τῇ ἐρήμῳ τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἐπεπόθησεν ἡ ψυχή αὐτοῦ ἵνα κοιμηθῇ ἐν τῷ «περιβολαίῳ τῆς Θεοτόκου», ἐν τοῖς φροντιστηρίοις τοῦ Ἄθωνος, μακράν τῶν ἀνθρώπων τῶν ἀγαπώντων αὐτόν σφόδρα, διδάσκων οὕτω τό κοιμᾶσθαι ἐν Κυρίῳ καί οὐ τό τελευτᾶν, ἀλλά τό τελειοῦσθαι ἐν Κυρίῳ, μακράν τῶν βλεμμάτων καί τῶν ἐπαίνων τῶν ἀνθρώπων ἐν βαθυτάτῃ ταπεινώσει, γνωρίζων κάλλιον παντός ἑτέρου ὅτι «πᾶν δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι, ἐκ τοῦ Πατρός τῶν Φώτων», ἐπεί «τοῦ Θεοῦ μή ἐνεργοῦντος ἐν ἡμῖν πᾶν τό παρ’ ἡμῶν γενόμενον ἁμαρτία» ἐστίν, ὡς ἔφη ὁ τῆς Θεσσαλονίκης ἅγιος Γρηγόριος, καί κατά τόν λόγον τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ εἰρηκότος «χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ἰω. ιε΄, 5).
Ὁ ἀείμνηστος ἱερομόναχος πατήρ ἡμῶν Σωφρόνιος ὁ Ἡσυχαστής καί οὗτος σωφρόνως πολιτευσάμενος καί σωφρονίσας πολλούς ἔζησεν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, καίτοι ἐκ τῆς Τσαρικῆς Ρωσίας κατήγαγεν τό γένος αὐτοῦ, καί ἀνεδείχθη ἐν Χριστῷ γίγας τοῦ πνεύματος ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν ἐν ἀσκήσει καί ἡσυχίᾳ, ἐν βαθυτάτῃ μετανοίᾳ καί ἀκορέστῳ προσευχῇ καί ἐν ὕψει ὀρθοδόξου θεολογίας, βιώσας ἀληθῶς ἐν πνεύματι τήν ὁδόν τοῦ Κυρίου, ἤτοι τό μυστήριον τῆς ἀκενώτου κενώσεως Αὐτοῦ μέχρι καταβάσεως εἰς ἅδην, τήν Ἀνάστασιν καί τήν θείαν Αὐτοῦ Ἀνάληψιν.
Ἀναζητῶν κατ΄ ἀρχήν τόν Θεόν ἐν τῇ ἀπροσώπῳ θεωρίᾳ τῶν Ἀνατολικῶν θρησκειῶν, ἐπεδόθη εἰς ἀκράτητον μετάνοιαν διά τό ὀλίσθημα τοῦτο καί οὕτω ἠξιώθη θείας καί σπανίας ἀποκαλύψεως τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἐν προσώπῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἤτοι ἀπεκαλύφθη ἐν τῇ ἀπείρῳ ἀγάπῃ Αὐτοῦ ὁ νοητός ἥλιος τῆς δικαιοσύνης καί ἔμαθεν ἀνθ’ ὧν ἔπαθεν τήν ἀγάπην Αὐτοῦ καί τήν ὑποστατικήν Αὐτοῦ ὕπαρξιν. Διό καί ἐν συνεχείᾳ ἐπεδόθη εἰς ἀκράτητον μετάνοιαν τήν τά πάντα συντρίβουσαν καί αὐτά ταῦτα τά ὀστέα αὐτοῦ ὡς καί εἰς ἀτελεύτητον καί ἀκόρεστον ὁρμήν πρός τόν δυνάμενον σῶσαι ἐκ θανάτου, τοὐτέστιν τόν Χριστόν. Αὕτη ἡ μετάνοια οὐκ ἦν ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἐκ τοῦ Παναγίου Πνεύματος καί τῆς προσωπικῆς ὁράσεως καί γνώσεως τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ ἐν Προσώπῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἔφη γάρ ὁ τῆς Νύσσης Πρόεδρος ἅγιος Γρηγόριος: «ἡ τῷ Θεῷ συναπτομένη ψυχή ἀκορέστως ἔχει τῆς ἀπολαύσεως, ὅσῳ δαψιλέστερον ἐμφορεῖται τοῦ κάλλους, τοσούτῳ σφοδρότερον τοῖς πόθοις ἀκμάζουσα». Ἐντεῦθεν καί ἡ ἀκράτητος τῆς μετανοίας ὁρμή ὡς διηνεκοῦς ἀναγεννήσεως τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου.
Οὕτως ὁ μακάριος βιώσας «ἐν αἰσθήσει καί πληροφορίᾳ» τήν μνήμην τοῦ θανάτου ὡς χαρισματικήν κατάστασιν καί ἀναζητῶν τόν ἀκόρεστον κορεσμόν τοῦ θείου ἐλέους ἀνεχώρησεν εἰς Ἅγιον Ὄρος, ἐγκαταλείψας τάς ἐν Παρισίοις διατριβάς αὐτοῦ, τήν τε τέχνην καί τάς θεολογικάς σπουδάς, ἵνα σπουδάσῃ ἐν τοῖς φροντιστηρίοις τοῦ Ἄθω τά μυστήρια τοῦ Πνεύματος. Ἠσκήθη τό πρῶτον ἐν τῇ ἱερᾷ Μονῇ τοῦ ἁγίου Παντελεήμονος γνωρίσας τήν κατά Θεόν σοφίαν τοῦ ἁγίου πατρός Σιλουανοῦ τοῦ Ἀθωνίτου, τήν συγγενεύουσαν μετά τῆς ἰδίας αὐτοῦ πείρας, καί εἶτα ἀνήχθη εἰς τήν ἔρημον, οὐχί ἵνα πειρασθῇ ὑπό τοῦ διαβόλου, ἀλλ’ ἵνα ζήσῃ ἐν ἀδιαλείπτῳ μετανοίᾳ, ἀκορέστῳ ἔρωτι καί ἀπολύτῳ ἡσυχίᾳ τά τοῦ Πνεύματος μυστήρια τά χαρισθέντα αὐτῷ ὑπό τοῦ Θεοῦ κατά τήν ἄκραν Αὐτοῦ φιλανθρωπίαν, ἐν τῇ θνητῇ αὐτοῦ σαρκί.
Τά ἐν Ἁγίῳ Ὄρει κληθέντα «φρικτά Καρούλια» ἐδέχθησαν τόν ἀθλητήν τοῦ Χριστοῦ, τόν ἐγνωκότα τόν Κύριον τῆς δόξης, τόν διακρίναντα τήν μεταξύ ἀκτίστου καί κτιστοῦ διαφοράν καί ἀναζητοῦντα τήν ἀκόρεστον καί ἀτέλεστον τελειότητα, διό ἄν καί «φρικτά» ταῦτα ἔφριξαν ἐκ τοῦ κόπου καί τοῦ μόχθου τοῦ ἱεροῦ τούτου ἀνδρός, ἐκ τῆς ἐμπόνου νυχθημέρου ἀδιαλείπτου προσευχῆς, ἐκ τοῦ κλαυθμοῦ καί ὀδυρμοῦ τοῦ ἐκπορευομένου ἐξ ὅλης τῆς ὑπάρξεως αὐτοῦ, ἐκ τῆς ἐν Πνεύματι μετανοίας ἕως τοῦ «αὐτομίσους», εὐχομένου αὐτοῦ μετά τοῦ Ψαλμωδοῦ: «ἐγεννήθη τά δάκρυά μου ἐμοί ἄρτος ἡμέρας καί νυκτός ἐν τῷ λέγεσθαί μοι καθ’ ἑκάστην ἡμέραν· Ποῦ ἐστιν ὁ Θεός σου;» (Ψαλμ. μα΄, 4), ἐπεί «ρητορικώτερον ρητόρων δακρύων ρεῖθρον» κατά τό ἀσκητικόν λόγιον, τό γραφόμενον ἐπί τοῦ σχήματος δίκην τάφου τῶν μοναχῶν.
Ἐφηρμόσθη καί ἐν αὐτῷ τό γενόμενον ὑπό τοῦ ἡσυχαστοῦ Ἰωάννου τοῦ Σαββαΐτου: «ἡσύχασεν δέ αὐτόθι ἐν σπηλαίῳ χρόνους ἕξ (πλείονας τούτου ὁ μακάριος Γέρων Σωφρόνιος) πάσης ἀνθρωπίνης συναναστροφῆς ἀφιστῶν ἑαυτόν, ὁμιλεῖν τῷ Θεῷ ἐπιποθῶν ἐν ἡσυχίᾳ καί τό τῆς διανοίας ὀπτικόν τῇ μακρᾷ φιλοσοφίᾳ ἐκκαθᾶραι πρός τό ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τήν δόξαν Κυρίου κατοπτρίζεσθαι, πᾶσαν σπουδήν ποιούμενος ἀπό δόξης εἰς δόξαν προκόπτειν τῇ τῶν κρειττόνων ἐπιθυμίᾳ».
Ἐν τῷ ἁγιωνύμῳ Ὄρει καί ἐν τῇ ἐρήμῳ αὐτοῦ πεῖραν ἔλαβεν τῆς ἀκρατήτου ἐνεργείας τῆς κατά Θεόν καί διά Θεόν μετανοίας τῆς ἀναφλεχθείσης ἐκ τῆς ὁράσεως τοῦ ζῶντος Θεοῦ εἰδώς τήν ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν καί τό ἄπειρον ἔλεος Αὐτοῦ. Ἡ μετάνοια τοῦ μακαρίου τούτου Γέροντος, ἔχουσα θείαν καί οὐκ ἀνθρωπίνην ὑπόστασιν καί μορφήν, ὑπομιμνήσκει τόν λόγον τοῦ ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου εἰρηκότος: «μετανοῶν ἐστι δημιουργός οἰκείων κολάσεων». Οὕτω καί ὁ φιλόθεος Γέρων ἐβίωσεν ἐν Χάριτι τάς φλόγας τῆς Κολάσεως, δημιουργός ὤν, ἐν Χάριτι, τῶν οἰκείων κολάσεων. Ἀνυπέρβλητος ἦν οὗτος ἐν τῇ πορείᾳ τῆς βαθυτάτης μετανοίας δυνάμενος ἐπαναλαμβάνειν μετά τοῦ Ψαλμωδοῦ: «Περιέσχον με ὠδῖνες θανάτου… Ὠδῖνες ᾅδου περιεκύκλωσάν με» (Ψαλμ. ιζ’, 5-6) καί: «ἡ ζωή μου τῷ ᾅδη ἤγγισε. Προσελογίσθην μετά τῶν καταβαινόντων εἰς λάκκον, ἐγενήθην ὡσεί ἄνθρωπος ἀβοήθητος ἐν νεκροῖς ἐλεύθερος» (Ψαλμ. πζ΄, 4-5).
Ἡ ψυχή συντριβομένη καί λεπτυνομένη ὑπό ἀληθοῦς μετανοίας ὡς ζύμη καί ἄλευρος «ἑνοῦται δέ πως καί, ἵν’ οὕτως εἴπω, συμφύρεται Θεῷ δι’ ὕδατος πένθους ἀψευδοῦς· ἐξ οὗ καί ἐξάψασα πῦρ Κυρίου ἀρτοποιεῖται καί στερεοῦται ἡ μακαρία ταπείνωσις ἡ ἄζυμος καί ἄτυφος». Ἐντεῦθεν ὁ λόγος τοῦ Γέροντος προερχόμενος ἐκ πράξεως ἀληθοῦς καί μετανοίας ἀκριβοῦς, ἄρτος στερεός εἰς βρῶσιν τοῖς θέλουσιν ἀπολαῦσαι τόν ἄρτον τόν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάντα, ἤγουν τόν Χριστόν.
Ἐκ τῶν τούτου τοῦ ἀοιδίμου μεγάλου Γέροντος ἐκδοθέντων συγγραμμάτων δυνάμεθα διακρίνειν ἐν ἐσόπτρῳ καί ἐν αἰνίγματι, τόν θεοφιλῆ ἀγῶνα τοῦ φιλοτίμου τούτου ἡσυχαστοῦ μοναχοῦ, τοῦ ὑπερβάντος τό ἀνθρώπινον μέτρον οὐ μόνον τοῦ θνητοῦ σώματος, ἀλλά καί αὐτῆς ταύτης τῆς ἀνθρωπίνης πεπερασμένης ὑπάρξεως, οὐκ ἐπιθυμῶν τό «ἀναχωρῆσαι μόνον ἀπό κακίας ἁπάσης, ἀλλά καί ἀρρενωπῶς ἀμάλθακτον εἶναι», κατά τόν λόγον τοῦ θείου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, διόπερ ἀπέκτησεν πεῖραν οὐ μικράν. Ἐπανελήφθη καί ἐν αὐτῷ, κατ’ ἀναλογίαν, τό ὑπό τοῦ Ἀποστόλου Παύλου λεγόμενον περί τοῦ Χριστοῦ, εἶχον γάρ ἀμφότεροι τήν αὐτήν πεῖραν ὁ μέν ἐν τῇ τῆς Ἀραβίας ἐρήμῳ ὁ δέ ἐν τῇ τῶν Καρουλίων: «ὅς (ὁ Χριστός) ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς σαρκός αὐτοῦ δεήσεις τε καί ἱκετηρίας πρός τόν δυνάμενον σώζειν αὐτόν ἐκ θανάτου ἐκ κραυγῆς ἰσχυρᾶς καί δακρύων προσενέγκας, καί εἰσακουσθείς ὑπό τῆς εὐλαβείας…» (Ἑβρ. ε΄, 7). Καί ὁ μακάριος Γέρων προσήνεγκε δέησιν καί ἱκεσίαν ἰσχυράν ἐν τῇ ἐρήμῳ τῶν φρικτῶν Καρουλίων μετά δακρύων πολλῶν καί πένθους ἀκορέστου, διό καί εἰσηκούσθη ὑπό τοῦ Θεοῦ καί ἐδόθησαν αὐτῷ χαρίσματα πλεῖστα, ἰδίᾳ τό τῆς θεολογίας χάρισμα, τό μέγιστον τῶν χαρισμάτων.
Ἀληθῶς ἡ ἐν Χριστῷ ζωή οὐκ ἔστι ζωή ἠθική τε καί θρησκευτική, ἀλλά κοινωνία καί ἑνότης μετά τοῦ Χριστοῦ καί δι’ Αὐτοῦ μετά τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ καί, ὅπερ ἐγένετο ἐν τῷ Χριστῷ, ἀναλογικῶς γίνεται καί ἐν τοῖς φίλοις τοῦ Χριστοῦ τοῖς συνοῦσι μετ’ Αὐτοῦ. Ὁ τῶν Ἐθνῶν Ἀπόστολος Παῦλος φησί: «Ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέν ἐν ἐμοί Χριστός» (Γαλ. β΄, 2). Ταύτην τήν ζωήν ἔζων οἱ φίλοι τοῦ Χριστοῦ, ὡς ὁ θεῖος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἔφη: «ὥσπερ ἐν τῷ Ἀδάμ ἀπεθάνομεν, οὕτως ἐν τῷ Χριστῷ ζήσωμεν, Χριστῷ καί συγγεννώμενοι, καί συσταυρούμενοι, καί συνθαπτόμενοι, καί συνανιστάμενοι. Δεῖ γάρ με παθεῖν τήν καλήν ἀντιστροφήν· καί ὥσπερ ἐκ τῶν χρηστοτέρων, ἦλθε τά λυπηρά, οὕτως ἐκ τῶν λυπηρῶν, ἐπανελθεῖν τά χρηστότερα». Οἱ ἑνωθέντες τῷ Χριστῷ γεννῶνται μετ΄ Αὐτοῦ, συσταυροῦνται μετ΄ Αὐτοῦ, κατέρχονται ἐν τῷ ᾅδῃ σύν Αὐτῷ καί συνανίστανται μετ’ Αὐτοῦ, γενόμενοι τοῖς πιστοῖς ἐν Χριστῷ πρόξενοι σωτηρίας καί τύποι ζωῆς ἀκαταλύτου.
Τῷ ἐν Χριστῷ ζῶντι «οὐδέν τῶν ἀνθρωπίνων τε καί ὑλικῶν παθημάτων ἐν αὐτῷ ζῇ, οὔτε ἡδονή,οὔτε λύπη, οὔτε θυμός, οὔτε φόβος, οὔτε δειλία, οὔτε πτόησις, οὔτε τῦφος, οὔτε θράσος, οὐ μνησικακία, οὐ φθόνος, οὐκ ἀμυντική τις διάθεσις, οὐ φιλοχρηματία, οὔτε ἄλλο τι τῶν τήν ψυχήν διά τινος σχέσεως κηλιδούντων», κατά τόν ἅγιον Γρηγόριον Νύσσης. Ὁ ἐρῶν τόν Θεόν καί ἐρώμενος ὑπ’ Αὐτοῦ, ἐπεί ὁ Θεός καί ἔρως καί ἐραστόν ἐστι ὡς κινούμενος καί ἐν ταὐτῷ κινῶν πρός Ἑαυτόν τά τοῦ ἔρωτος δεκτικά, κατά τόν θεῖον Διονύσιον τόν Ἀρεοπαγίτην καί τόν ἅγιον Μάξιμον τόν Ὁμολογητήν, ἐφίεται ἀκαταλήκτως πρός τό ἀκρότατον τῶν ἐφετῶν, διότι ὁ Θεός «κινεῖ καί κινεῖται ὡς διψῶν τό διψᾶσθαι καί ἐρῶν τό ἐρᾶσθαι καί ἀγαπῶν τό ἀγαπᾶσθαι», Θεός γάρ ἐστιν τῶν ἐφετῶν ἡ ἀκρότης καί πάσχει τήν καλήν ἀλλοίωσιν ἐν τῷ ἁρπαγῆναι τόν νοῦν αὐτοῦ ἐν τῇ Βασιλείᾳ τῶν Οὐρανῶν, εἰρηκότος τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ: «ἁρπαγῆναι τόν νοῦν ὑπό τοῦ θείου καί ἀπείρου φωτός καί μήτε ἑαυτοῦ, μήτε τινός ἄλλου τῶν ὄντων τό σύνολον ἐπαισθάνεσθαι, εἰμή μόνον τοῦ διά τῆς ἀγάπης ἐν αὐτῷ τήν τοιαύτην ἔλλαμψιν ἐνεργοῦντος».
Τήν ὁδόν ταύτην τήν ἀπλανῆ καί βεβαίαν, ἀλλά καί λίαν δυσχερῆ τοῖς ἀμυήτοις καί ἀσθενέσι, ἠκολούθησεν ὁ μακάριος Σωφρόνιος ταῖς εὐχαῖς τοῦ πνευματικοῦ αὐτοῦ πατρός ἁγίου Σιλουανοῦ, μεθ’ οὗ τήν αὐτήν πνευματικήν πεῖραν καί ἀποκάλυψιν ἔσχεν. Ἡνώθη μετά τοῦ Χριστοῦ, ἐβίωσεν τήν προσευχήν ὑπέρ τοῦ σύμπαντος κόσμου ἐν τῇ Γεθσημανῇ, ἐσταυρώθη μετ’ Αὐτοῦ, ἠκολούθησεν Αὐτόν ἐν τῷ ᾍδη, ὑποστάς τήν μακαρίαν καί εὐλογητήν κένωσιν καί γευσάμενος τάς φλόγας τῆς κολάσεως ἐν τῇ θνητῇ αὐτοῦ σαρκί, οὐχί ὡς κτιστόν γεγονός, ἀλλ’ ὡς θεολογικόν καί πνευματικόν τοιοῦτον, ἑώρακεν τό Φῶς τῆς Μεταμορφώσεως καί τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, ἐγνώρισεν τήν θείαν τοῦ Χριστοῦ Ἀνάληψιν.
Ὀ ἀγγελόνους ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης ἔφη: «Πεπείσμεθα δέ εἶναι τόν θεαρχικώτατον Ἰησοῦν ὑπερουσίως εὐώδη, νοηταῖς διαδόσεσι τό νοερόν ἡμῶν ἀποπληροῦντα θείας ἡδονῆς». Διόπερ καί «ὁ μεθυσθείς τῇ ἀγάπῃ τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ (ὅς ἐστιν οἶκος κλαυθμοῦ), τῶν πόνων καί τῶν λυπῶν ἑαυτοῦ ἁπασῶν, καί γίνεται ἀναίσθητος ἐξ ὅλων τῶν παθῶν τῆς ἁμαρτίας, διά τήν μέθην αὐτοῦ», κατά τόν ἅγιον Ἰσαάκ τόν Σύρον. Ὑπό τοιαύτης πνευματικῆς καί νηφαλίου μέθης ἐμεθύσθη καί ὁ μακάριος Γέρων Σωφρόνιος ἐν Ἁγίῳ Ὄρει, γενόμενος κατάσκοπος τῆς ἀκτίστου Πολιτείας τῆς Ἀποκαλύψεως, τῆς μελλούσης καί οὐ μενούσης Πόλεως, τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, μεταφέρων τόν ἐν πνευματικῇ καί νηφαλίῳ μέθῃ τελοῦντα ἑαυτόν ἐν Εὐρώπῃ, ἐν Παρισίοις, εἶτα δέ ἐν Ἡνωμένῳ Βασιλείῳ ζῶν ἀδιαλείπτως ἐν πνευματικῇ μέθῃ τήν βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν.
Ἑωρακώς τόν Θεόν ἐν τῷ ἀκτίστῳ Αὐτοῦ Φωτί ἐπανελήφθη καί ἐν αὐτῷ τό λεγόμενον ὑπό τοῦ τά θεῖα καί ἐπουράνια διασαφοῦντος ἁγίου Συμεών τοῦ νέου θεολόγου:
«Ὁ ἔνδον αὐτοῦ τό φῶς τοῦ παναγίου Πνεύματος ἔχων, μή φέρων τοῦτο ὁρᾷν, εἰς γῆν πρηνής πίπτει, κράζει τε καί βοᾷ ἐν ἐκπλήξει καί φόβῳ πολλῷ ὡς ὑπέρ φύσιν, ὑπέρ λόγον, ὑπέρ ἔννοιαν πρᾶγμα ἰδών καί παθών· καί γίνεται ὅμοιος ἀνθρώπῳ, ποθέν ἀναφθέντι τά σπλάχνα ὑπό πυρός, ὑφ’ οὗ φλεγόμενος καί τῆς φλογός τόν ἐμπρησμόν μή δυνάμενος φέρειν, ὑπάρχει ὥσπερ ἐξεστηκώς· καί μηδέ ἑαυτοῦ γενέσθαι ὅλως ἰσχύων, τοῖς δάκρυσι δέ καταντλούμενος ἀενάως καί ὑπό τούτων καταψυχόμενος, τό πῦρ ἐξάπτει τοῦ πόθου σφοδρότερον. Ἐντεῦθεν δέ τά δάκρυα προχέει πλειόνως καί τῇ τούτων ἐκχύσει πλυνόμενος λαμπρότερον ἀπαστράπτει· ὅτε ὅλως ἐκπυρωθείς ὡς φῶς γένηται, τότε πληροῦται τό φάσκον· «Θεός θεοῖς ἑνούμενός τε καί γνωριζόμενος», καί τοσοῦτον ἴσως ὅσον ἤδη τοῖς συναφθεῖσιν ἡνώθη καί τοῖς ἐγνωκόσιν ἀπεκαλύφθη».
Τά συγγράμματα τοῦ μακαρίου τούτου πατρός, ἰδίᾳ τό ἐκδοθέν βιβλίον «Ὀψόμεθα τόν Θεόν καθώς ἐστι», μεταφρασθέντα εἰς πλείστας ὅσας γλώσσας καί προξενοῦντα πνευματικάς ἀλλοιώσεις καί μεταστροφάς πρός τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, δεικνύουσιν τοῦ λόγου τό ἀληθές, ὅτι ἐγνώρισεν οὗτος τήν μεγίστην γνῶσιν τῶν μυστηρίων τοῦ Πνεύματος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῇς κατά σπάνιον καί ἴδιον τρόπον. Οὗτος ὁ ἀοίδιμος ἔχων καί χωρητικότητα νοός καί λόγον ὡς καί ποικίλα τῆς διανοίας χαρίσματα, ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν ἀκριβής διδάσκαλος τῆς νοερᾶς, ἡσυχαστικῆς καί θεοποιοῦ ταύτης ἐργασίας καί ζωῆς ἐκ τῆς πείρας τῆς προσγενομένης ἐκ τῶν ἐλεύσεων καί ἀποκρύψεων τῆς τοῦ Θεοῦ Χάριτος. Ἀνεδείχθη γοῦν ἀληθής διδάσκαλος καί θεολόγος τῆς κενωτικῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, τῆς ὁδοῦ τῆς τηρήσεως τῶν ἐντολῶν Αὐτοῦ, τοῦ μυστηρίου τῶν ὁδῶν τῆς σωτηρίας, τοῦ πνευματικοῦ πένθους, τοῦ Φωτός τοῦ Θεοῦ καί τῆς διακρίσεως αὐτοῦ ἀπό παντός ἑτέρου φωτός ἐκ τοῦ διαβόλου προερχομένου, τῆς Ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ καί πολλῶν ἑτέρων μεγίστων διδασκαλιῶν τῆς ἀληθοῦς καί ἐξ ἐμπειρίας θεολογίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἡ ἀξιόλογος, ἀποκεκαλυμμένη καί θεόπεμπτος διδασκαλία αὐτοῦ ἡ κεφαλαιώσασα τήν σύνολον διδασκαλίαν τῶν ἐν ἀσκήσει καί θεοπτίᾳ λαμψάντων Πατέρων, ἀνελύθη κατά τρόπον αὐθεντικόν ὑπό τοῦ ἐκ τῶν ἐγγυτέρων πνευματικῶν αὐτοῦ τέκνων, τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία Ζάχαρου, ἀδελφοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας, ἐν τῇ διδακτορικῇ διατριβῇ αὐτοῦ τῇ ἐγκριθείσῃ ὑπό τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καί τύποις ἐκδοθείσῃ ὑπό τόν τίτλον «Ἀναφορά στή θεολογία τοῦ Γέροντος Σωφρονίου».
Ἡ τοῦ ὁσίου τούτου Πατρός κοίμησις ὑπῆρξεν ὄντως ὁσιακή ἐν Κυρίῳ τελείωσις ἐν βαθυτάτῳ γήρατι, αἰτήσαντος καί λαβόντος τάς εὐχάς τῆς Ὑμετέρας Παναγιότητος, δι’ ἐπιστολῆς ἐκφραζούσης τό ἐκκλησιαστικόν καί ὀρθόδοξον αὐτοῦ φρόνημα καί ἀπονέμοντος τόν βαθύτατον αὐτοῦ σεβασμόν εἰς τό πρόσωπον τοῦ Ἐπισκόπου του, τῆς Ὑμετέρας ἤγουν Παναγιότητος, ἥτις εὐηργέτησεν τοῦτον πολλάκις, ἀλλά καί ἐκεῖνος διά τῆς εὐγνώμονος αὐτοῦ καρδίας ἀνταπέδιδε τόν βαθύτατον σεβασμόν καί τήν πρός Αὐτήν ἀγάπην.
Παναγιώτατε Πάτερ καί Δέσποτα,
Ἔγνωκα, ὅσον ἔνεστιν ἐμοί, εἰ καί ἀναξίως, προσωπικῶς τούς ἱερούς τούτους καί μακαρίους ἱερομονάχους, ἤγουν τόν π. Πορφύριον τόν Καυσοκαλυβίτην καί τόν π. Σωφρόνιον τόν Ἡσυχαστήν, ἀμφοτέρους Ἁγιορείτας, τούς ἐνεργουμένους ὑπό τοῦ Παναγίου καί Ζωαρχικοῦ Πνεύματος, ὄντας τίμια μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, καί μαρτυρῶ περί τούτων. Πολλοί γοῦν εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες, ὑπέρτεροι ἐμοῦ, περί τοῦ βίου καί τοῦ λόγου, οὐ μήν ἀλλά καί τῶν θαυμάτων τῶν μακαρίων τούτων ἀνδρῶν, τοῦθ’ ὅπερ δεικνύει ὅτι ἡ ἁγιότης τούτων μαρτυρουμένη ἐστί πολλαῖς μαρτυρίαις, γραπταῖς τε καί προφορικαῖς. Ἀλλά καί ἡ Ὑμετέρα Θειοτάτη Παναγιότης κέκτηται ἀληθῆ καί προσωπικήν μαρτυρίαν περί τούτων, διόπερ καί οὐκ ἔστι χρεία τῆς ἐμῆς μαρτυρίας.
Μέλισσαι πνευματικαί εἰσιν οἱ ἱερομόναχοι οὗτοι, τό μέλι τῆς ἡσυχίας γεωργήσαντες ἐν τῷ πνευματικῷ μελισσῶνι τοῦ Ἁγίου Ὄρους τοῦ ὄντος καί ζῶντος ὑπό τήν πεπνυμένην ποιμαντικήν εὐθύνην τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Μυρίπνοα ἄνθη τοῦ Παραδείσου εἰσί καλλιεργηθέντα ἐν τῷ περιβολαίῳ τῆς Θεοτόκου. Ἀστέρες πολύφωτοι τοῦ νοητοῦ στερεώματος τῆς Ἐκκλησίας εἰσί. Στρουθία μονάζοντα ἐπί δώματος καί νυκτικόρακες ἐν οἰκοπέδῳ εἰσίν (Ψαλμ. ρα΄, 7 καί 8), ἄδοντες τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ καί εἶτα ἐρημικά πτηνά ἐν ταῖς πόλεσιν κηρύττοντα τάς δωρεάς τοῦ Θεοῦ καί τήν ἀνείκαστον Αὐτοῦ φιλανθρωπίαν. Ἀετοί τοῦ πνεύματός εἰσιν ἀναβάντες ἐν τῷ ὕψει τοῦ ὄρους τῆς θεολογίας, ἕκαστος τούτων ἐν ἀναλόγοις χαρίσμασιν, καθώς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐδίδου καί ἀποστείλαντες ἡμῖν, τοῖς ἐν τῷ δυσωνύμῳ κόσμῳ κατοικοῦσιν, τάς πηγάς τάς σωτηρίους.
Τιμηθῆναι δέ προσήκει καί τούτους τούς μακαρίους καί εὐλογημένους ἱερομονάχους καί συγκαταριθμηθῆναι τούτους τῷ καταλόγῳ τῶν ἁγίων παρά τῆς φιλοστόργου Μητρός Ἐκκλησίας τῆς φιλούσης τά τέκνα αὐτῆς, τά ζῶντα ἐν πίστει καί εὐλαβείᾳ, ἐν ἐκκλησιαστικῷ φρονήματι και ταπεινώσει ἐν Αὐτῇ καί διδάξαντα καί ὠφελήσαντα ποικιλοτρόπως τούς κατοικοῦντας εἰς ἅπασαν τήν γῆν καί ἀναζητοῦντας τόν ἀληθινόν Θεόν.
Ἡ τιμή ἡ γενηθησομένη καί τοῖς ἱεροῖς τούτοις ἀνδράσι, τιμή ἔσται τῇ ὀρθοδόξῳ ἐμπειρικῇ θεολογίᾳ καί τῇ ταύτῃ συνδεδεμένῃ ὀρθοδόξῳ ἡσυχίᾳ, καθ’ ὅτι «καί κάθαρσίς ἐστι καί φωτισμός καί τελείωσις ἡ τῆς θεαρχικῆς ἐπιστήμης μετάληψις» κατά τόν θεῖον Διονύσιον Ἀρεοπαγίτην. Δειχθήσεται οὕτω περιτράνως ὅτι ἡ ἡσυχία πέραν τῆς ἁπλῆς ἠθικῆς ζωῆς ἐστί καί ἡ θεολογία πάνυ ἀνωτέρα καί ὑπερτέρα ἐστίν τῆς στοχαστικῆς ἀναλογίας, ὡς καί ὅτι οὐ νοεῖται θεολογία ἄνευ τῆς ἱερᾶς ἡσυχίας. Ἡ ἐνδιατριβή δέ τῶν ἀνθρώπων ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν μετά τῆς ἐννοίας τοῦ προσώπου, οὐχί φιλοσοφικῶς, ἀλλά ἐμπειρικῶς καί θεολογικῶς, ἡ ἀναζήτησις τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, ἡ ἐπίλυσις τῶν οἰκολογικῶν λεγομένων προβλημάτων μετά τῆς συνδιαλλαγῆς ἡμῶν μετά τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἀλόγου φύσεως, εὑρήσουσι τῷ ὄντι τά πρόσωπα τά ἁρμόδια πρός πνευματικήν ποδηγεσίαν. Οὗτοι ὄντως ἀπεδείχθησαν καθαρά κάτοπτρα τοῦ Θεοῦ διαχέοντα ἐν ὅλη τῇ ἀλόγῳ κτίσει τήν δόξαν Αὐτοῦ.
Ὁ ἱερομόναχος π. Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης, ὁ ἀρξάμενος τόν ἡσύχιον αὐτοῦ βίον ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καί κοιμηθείς ἐν εἰρήνῃ ἐκεῖσε, καί ὁ ἱερομόναχος π. Σωφρόνιος ὁ Ἡσυχαστής, ὁ ἀρξάμενος τόν μοναχικόν αὐτοῦ βίον ὡσαύτως ἐν Ἁγίῳ Ὄρει καί κοιμηθείς ἐν εἰρήνῃ ἐν τῇ Σταυροπηγιακῇ καί Πατριαρχικῇ Μονῇ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ ἐν Ἀγγλίᾳ, ἀπέβαλον ἐν Χάριτι τούς δερματίνους χιτῶνας, οὕς ἐνεδύθη μετά τήν πτῶσιν ὁ Ἀδάμ, ἔζησαν ἐν τῇ θνητῇ αὐτῶν ζωῇ τήν προπτωτικήν κατάστασιν καί πεῖραν ἔλαβον τῆς ἐν ἐσχάτοις καιροῖς καταστάσεως τῶν δικαίων ἐν τῇ Βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ, διό καί ἡμῖν, τοῖς ζῶσι ἐν τοῖς αἰγείοις δέρμασιν, ἐν τῇ κοιλάδι τοῦ κλαυθμῶνος, ἀποβήσονται, ἐάν καί ἡ φιλόστοργος Μήτηρ καί Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία ἀποδεχθῆ τό ταπεινόν τοῦτο αἴτημα, ἱκέται καί πρέσβεις πρός τόν Θεόν, ἵνα βαδίσωμεν εὐχερῶς τήν τρίβον τῆς ζωῆς ταύτης καί δυνηθῶμεν οὕτω, ταῖς πρεσβείαις τῶν ὁσίων τούτων Πατέρων, τῶν ἀετῶν τοῦ Πνεύματος, προσεύξασθαι τῷ Θεῷ ὁμοῦ μετά τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ:
«Ἐκ νυκτός ἔργων, ἐσκοτισμένης πλάνης·
ἱλασμόν ἡμῖν, Χριστέ, τοῖς ἐγρηγόρως,
νῦν σοι τελοῦσιν ὕμνον, ὡς εὐεργέτῃ.
ἔλθοις πορίζων εὐχερῆ τε τήν τρίβον,
καθ’ ἥν ἀνατρέχοντες, εὕροιμεν κλέος».
Ταῦτα ἀναφέρων τῇ Ὑμετέρᾳ Θειοτάτῃ Παναγιότητι καί συναποστέλλων Αὐτῇ ὡς ἀσφαλῆ καί ἀδιάψευστα τεκμήρια τρία βιβλία: «Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου: Βίος καί Λόγοι», «Ἀρχιμανδρίτου Σωφρονίου (Σαχάρωφ): Ὀψόμεθα τόν Θεόν καθώς ἐστι» καί «Ἀρχιμανδρίτου Ζαχαρία (Ζάχαρου): Ἀναφορά στή θεολογία τοῦ Γέροντος Σωφρονίου», ἐξαιτούμενος δέ τάς Πατριαρχικάς Αὐτῆς εὐχάς, διατελῶ
μετά βαθυτάτου σεβασμοῦ
Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος