Ἐγεννήθη στή Δημητσάνα τό 1710 ἀπό εὐγενεῖς καί εὔπορους γονεῖς, πού ὑπῆρξαν καί εὐεργέτες τῆς ἱστορικῆς πόλεως. Τό βαπτιστικό του ὄνομα ἦταν Ἀναστάσιος καί τό πατρώνυμο Θεοφίλης. Σπούδασε στή Σχολή πού ἄριστα λειτουργοῦσε στή Μονή Φιλοσόφου. Ἀφοῦ ἐκάρη Μοναχός καί χειροτονήθηκε Διάκονος καί Πρεσβύτερος καί ἔδειξε πολύ σύντομα τά πολλά καί ἀξιοθαύμαστα προσόντα του, ἀνεδείχθη σέ μικρή ἡλικία καταρχάς Ἐπίσκοπος Καρυουπόλεως τό 1741. Ἐν συνεχεία, τό 1747, προήχθη στήν Ἀρχιεπισκοπή Δημητσάνης καί τό 1750 ἀνεδείχθη Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας.
Λόγω τοῦ ἐξόχου πνεύματός του, τῆς λαμπρῆς παιδείας του, τῶν ἡγετικῶν του προσόντων καί ἰδιαίτερα τῆς φιλοπατρίας του, ἐξελέγη «Μοραγιάνης», δηλαδή Πρόεδρος τῶν Ἑλλήνων Προεστῶν τῶν Ἐπαρχιῶν τοῦ Μοριᾶ ἔχοντας ὡς βοηθούς καί συναδέλφους τούς τότε προεστούς τῆς Πελοποννήσου Γιαννάκη Κρεββατᾶ, Ἀ. Ζαΐμη καί Παν. Μπενάκη. Ἡ δραστηριότητά του καί ἡ συμμετοχή του στά κοινά ἐξόργισε τούς Τούρκους τούς ὁποίους ἐρέθιζε καί ἡ ἐνάρετη βιοτή καί πολιτεία του, ἡ καθαρότητα τῆς ζωῆς του, ἡ ἀκλόνητη πίστη του στόν Θεό καί ἡ θυσιαστική ἀγάπη του πρός τόν συνάνθρωπο, τόν ὁποῖο εὐεργετοῦσε στίς ἀνάγκες του.
Οἱ Τοῦρκοι γνώριζαν ὅτι οἱ χριστιανοί τῆς ἐπαρχίας μας τόν θεωροῦσαν πατέρα τους πνευματικό, ὑπερασπιστή τῶν ἀδυνάτων καί τῶν αδικουμένων καί τούς φόβιζε πάντα ἡ ἐπιρροή πού εἶχε σέ κάθε Ἕλληνα δοκιμαζόμενο.
Ὅλα αὐτά τούς ἔκαναν ἀποφασιστικούς νά ἐκτελέσουν τό ἐγκληματικό τους σχέδιο, γιά νά ἡσυχάσουν ἀπό τήν παρουσία του. Ὑλοποιώντας τό σχέδιό τους περικύκλωσαν τό Ἐπισκοπεῖο στόν Μυστρᾶ. Ἐκεῖνος, ἤρεμος καί ἀποφασιστικός, ἀπέρριπτε τίς προτροπές ἐκείνων πού τόν συμβούλευαν νά φύγει κρυφά, γιά νά σωθεῖ λέγοντάς τους ὅτι «ὁ Ποιμήν ὁ καλός θυσιάζει τή ζωή του γιά τούς χριστιανούς πού τοῦ ἐμπιστεύτηκε ὁ Θεός καί μόνο ὁ μισθωτός ἀφήνει τά πρόβατα καί φεύγει καί ὁ λύκος ἁρπάζει καί διασκορπίζει τά πρόβατα».
Τό ἅγιο λείψανό του τό σέρνουν στούς δρόμους τοῦ Μυστρᾶ καί τό ἀφήνουν στήν πλατεῖα τρία ἡμερόνυχτα χωρίς νά πάθει τήν παραμικρή ἀλλοίωση.
Αὐτόν τόν ἅγιο Ἐθνομάρτυρα ἡ Ἱερά Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὑπό τήν προεδρία τοῦ Παναγιωτάτου κ. Βαρθολομαίου, ἁγιοκατέταξε σήμερα μεταξύ τῶν ἐθνοϊερομαρτύρων καί ὅρισε τήν ἑορτή του τή 15η Ἀπριλίου ἑκάστου ἔτους.
Δοξάζουμε τόν Πανάγαθο Θεό γιά τήν ἰδιαίτερη εὐλογία πού χάρισε στόν τόπο μας καί ἀνέδειξε ἕναν ἀκόμη Ἅγιο γιά προστάτη μας καί καθοδηγητή μας καί βοηθό μας στή δύσκολη ζωή μας.
+ Ο ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΠΑΡΤΗΣ
ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ
Το δημοτικό τραγούδι για τον Άγιο Επίσκοπο
Ο μαρτυρικός θάνατος του Αγίου Μητροπολίτη ενέπνευσε το δημοτικό τραγούδι…
Ο ιστορικός και φιλόλογος Παναγιώτης Δούκας, στο μνημειώδες έργο του «Η Σπάρτη δια μέσου των αιώνων», αναφέρει ότι, οι τοίχοι του περιβόλου, διατηρούνταν αιματοβαμμένοι ως το έτος 1833, δηλαδή 63 χρόνια μετά το μαρτυρικό τέλος του Ιεράρχη!
Άγνωστος λαϊκός δημιουργός εμπνεύστηκε από το μαρτύριο του μακαριστού Μητροπολίτη Ανανία και συνέθεσε το παρακάτω δημοτικό τραγούδι, που διέσωσε ο Δημητσανίτης ιστορικός και λαογράφος Τάκης Κανδηλώρος (1874-1934):
Εκεί πέρα κι αντίπερα
κι απόξω από τη χώρα
εκεί καθόταν μια ξανθή
ξανθή και μαυρομάτα.
Γύρους γυρίζει τα φλωριά,
γύρους μαργαριτάρια.
-Για βγάλτα Βγενικούλα μου,
τα έρμα, τα τρισέρμα,
τι έκοψαν τον κυρ-Ανανία,
και τον Μητροπολίτη…
Στο συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι αναφέρεται το όνομα της μονάκριβης αδελφής του Αγίου, Ευγενικής ή Βγενικούλας, συζύγου του Γεωργάκη Φιλοσοφόπουλου. Η Βγενικούλα, κατά την παράδοση, αναγκάστηκε κάποτε να φύγει στη Σμύρνη και πνίγηκε επιστρέφοντας στην πατρίδα της, όταν το καράβι της ναυάγησε εξαιτίας μιας σφοδρής τρικυμίας.
Η μαρμάρινη προτομή και η ανακοίνωση
Το έτος 1997 στον περίβολο του Μητροπολιτικού Ναού της Ευαγγελίστριας Σπάρτης στήθηκε η μαρμάρινη προτομή του νυν Αγίου και τότε εθνομάρτυρα Ανανία, με πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μονεμβασίας και Σπάρτης κ. Ευσταθίου και την ευγενική χορηγία του αείμνηστου ευεργέτου Αποστόλου Φασουλοπούλου.
Επίσης, κατά την τελετή της Αναστάσεως, το 2017, ο Σεβασμιώτατος ανακοίνωσε στο εκκλησίασμα ότι, μετά από σχετική πρόταση της Ιεράς Μητροπόλεως, η Συνοδική Επιτροπή Δογματικών και Νομοκανονικών Ζητημάτων της Εκκλησίας μας αποφάσισε την Αγιοκατάξη του Εθνομάρτυρα και Ιερομάρτυρα Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας Ανανία Λαμπάρδη, απόφαση που ενέκρινε η Ιερά Σύνοδος κι αναμενόταν και η έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Η εορτή της μνήμης του νέου Αγίου της τοπικής Εκκλησίας θα είναι η 15η Απριλίου, ημέρα του μαρτυρικού του τέλους.